آفات مدیریت در مدیریت اسلامی(1)

شاید گاهی اوقات احادیثی در رابطه با سختی و عذاب های دشوار و عواقب ناگوار عدم دقت در قضاوت که نشان دهنده اهمیت این جایگاه است شنیده باشید. گرچه شاید احادیثی نداشته باشیم که به صراحت به وجود این چنین مطالبی در رابطه با مدیر اشاره کرده باشد ولی سیره حکومتی امیر المومنین علیه السلام دال بر اهمیت این جایگاه و منحرف شدن در این منصب کلیدی است که سیره عملی و نحوه برخورد ایشان با کارگزاران خاطی خود، بهترین دلیل بر این مطلب است.

از این رو چندی پیش پژوهشی برای شناخت آفات مدیریت در مدیریت اسلامی انجام دادم که قصد دارم نتایج آن را طی چند پست در وبلاگم بگذارم. در ادامه می توانید اولین آفات را مشاهده کنید.

اول : جهل اعتقادی و شهوت گرایی

بهترین کمال برای انسان متعالی ، عند اللهی شدن است . بعضی به لقاء رحمت خدا ، به لقاء ثواب و بهشت خدا نائل می شوند و بعضی به لقاء ذات حق می رسند. شرط وصول به لقای الهی این است که انسان نه تنها خدا را حاضر بداند ، بلکه خدا را حاضر ببیند . شرط نیل به حضور خدا ، ناظر دیدن اوست . علت اصلی غفلت از حضور در برابر خدا نیز ، جهل در جهان بینی فکری و گرفتار لذت بودن در عمل است. خداوند متعال با تبیین حکمت لقمان در سوره مبارکه لقمان ، راه برطرف کردن این جهل فکری و لذت گرایی را مطرح می نماید. خداوند این حکمت را خیر کثیر تعریف کرده ، در حالی که دنیاو مافیها را متاعی قلیل می داند . این حکم چیست ؟ أن اشکر لله . شکر یعنی صرف نعمت در جای خود ، شکر نه فقط به زبان و نه فقط به قلب است . بلکه در متن عمل هم مطرح است . "و اذ قال لقمان لابنه و هو یعظه " این ها تبیین حکمت لقمان است که به عنوان موعظه به فرزندش گفت : " یا بنی لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم " سنگین ترین ظلم ، ظلم عقیدتی است و بدترین گناه ، گناه فکری است . باز هم در ادامه سوره می فرماید که پسرک من ، آن خصلت و صفت پلید هر چقدر هم ظریف و ریز باشد ، چون در محضر بزرگترین بزرگان است و خدا او را می بیند ، قبیح است .

در مورد مسائل عملی به فرزندش می گوید : " یا بنی اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک ان ذلک من عزم الامور " نه تنها خود نماز بخوان ، بلکه دیگران را هم به نیکی امر کن و بردبار باش ؛ " و لا تصعر خدک للناس " چهره ات را از مردم به عنوان ناز یا تکبر برمتاب " و لا تمش فی الارض مرحا " با فخر فروشی و کبر یا طلبی در زمین راه نرو . این لذت گرایی و شهوت زدگی ، انسان را از محبوبیت خدا می اندازد ، " ان الله لا یحب کل مختال فخور " مختال یعنی خیال زده . انسان خیالباف کسی است که پست و مقام ومیز و تیتر و عنوان در او اثر کند. " و اقصد فی مشیک و اغضض من صوتک ان انکر الاصوات لصوت الحمیر " در مشی ات معتدل باش و صدا را هرگز بیش از اندازه معمول زیاد نکن ، زیرا این ها همه خیال است و خیال امری است باطل و مختال انسانی است باطل گر . در نهایت این که آن جهل اعتقادی را باید با بینش توحیدی حل کرد و آن لذت زندگی و شهوت گرایی را هم با توجه به عواقب خطرناکش باید دور داشت.

 

 

 

 دوم : مدیریت از پشت درب های بسته

 

یکی از راه های آسیب پذیری و آفت زدگی مدیریت ، فاصله گرفتن زمامداران از مردم و رنجش خاطر آنان از سازمان است. فاصله گرفتن از مردم موجب بروز سه آفت بزرگ در سازمان می شود که هر کدام به تنهایی برای از پا در آوردن سازمان کافی است. فاصله گیری سبب ، عدم تشخیص درست حق و باطل است و هم چنین باعث بدبینی مردم به کارگزار و اصل نظام و حکومت و نیز موجب شکاف عمیق میان مردم و حکومت می گردد . این سه پیامد شوم، از عملکرد بد کارگزاران متوجه هر نظام می شود . امام على(ع) در فرمانش به مالک، بیشترین حساب را براى توده مردم باز نموده و وى را به جلب رضایت مردم و بر طرف کردن فاصله‏هاى حکومت با مردم فرمان داده است. امیر المومنین (ع)  می فرمایند اگر مردم به تو رجوع کردند، با بذل و بخشش گره گشایی کن و اگر کاری برایشان نکردی با خوشرویی و عذر خواهی از ناراضی شدن و فاصله گرفتنشان از حکومت جلوگیری کن .

اخبار معاونین و مشاورین ، کمتر بیانگر نارساییها و نقاط ضعف مدیریت وی می‌باشد و بیشتر بر موفقیتها و کامیابیهای سازمانی تکیه و تأکید دارد . همچنین اطلاع از نحوه کارکرد گروههای غیررسمی و ارتباطات آنها با یکدیگر و هدایت آنها در جهت اهداف سازمانی تنها در صورت نزدیکی و پیوند با آنان قابل حصول است.

حضرت رسول می فرمایند : کسی که در مسئولیت کارگشایی مسلمانان ، در به روی بیچاره و حاجتمندی و ستمدیده ای ببندد ، خداوند نیز به هنگام حاجتمندی ، درهای رحمت را به رویش ببندد .

امیر بیان در بیان آفات مترتب بر این امر فرمود که  :

پس دوری خود از زیر دستانت را طول مده به درستی که کناره گیری مسئولان از زیر دستان نوعی محدودیت و کم اطلاعی از امور است .

راه چاره این آفت و جلوگیری از آن را حضرت علی علیه السلام بیان می دارند و خود ایشان از این طرق پیوند خویش را با مردم برقرار ساخت . 1) پایین نگه داشتن سطح زندگی خود برای هم دردی 2) شرکت در غم های روحی مردم 3)اعزام مامور رسمی به داخل اجتماع 3) تماس های مستقیم و دفاع از مظلومین